Lutowanie dla początkujących

Lutowanie to czynność, którą powinien sobie przyswoić każdy, kto lubi majsterkowanie, „dłubanie” w elektronice, ale i np. precyzyjne prace artystyczne. Technika ta może początkowo wydawać się trudna, ale z odpowiednim zapleczem merytorycznym szybko zaczniesz sprawnie się w niej poruszać. Przeczytaj, co to jest lutowanie, jakie są jego rodzaje i na co zwrócić przy nim uwagę!

Z artykułu dowiesz się:

• Na czym polega lutowanie?
• Jakie są rodzaje lutowania?
• Co jest potrzebne do lutowania?
• Jak lutować w odpowiedni sposób?
• Jakie jest zastosowanie lutowania?

Lutowanie to sposób łączenia dwóch metalowych elementów przy pomocy specjalnego spoiwa, czyli lutu (i z dodatkowym użyciem czasem także tzw. topnika). Dzięki temu powstaje trwałe i stabilne spojenie materiałów. Wykorzystuje się do tego specjalne narzędzie – lutownicę. Jej obsługa nie jest trudna, ale żeby uzyskać rzeczywiście atrakcyjne połączenie elementów, warto znać podstawowe zasady użycia tego urządzenia.

Lutowanie a spawanie

Lutowanie to czynność podobna do spawania, istnieje jednak pewna podstawowa różnica. Mianowicie w przypadku lutowania nie dochodzi do jakiegokolwiek przekształcenia łączonych materiałów. Nadtopieniu ulega tylko lut i ew. także topnik, a struktura elementów łączonych pozostaje niezmienna. Natomiast w przypadku spawania stapiane są bezpośrednio spajane metalowe części.

Aby zrozumieć różnicę między tymi dwoma rodzajami lutowania, trzeba się dowiedzieć, jak konkretnie ta technika działa. Mianowicie w całym tym procesie chodzi o to, aby rozgrzać spoiwo lutownicze do temperatury, w której ono topnieje, ale która jednocześnie jest niższa niż temperatura topnienia łączonych materiałów. Dzięki temu struktura spajanych elementów nie zostaje naruszona.

Temperatura lutowania zależy więc od tego, jaki konkretnie stop lutowniczy zastosujemy jako spoiwo. Dawniej stosowano najczęściej mieszankę cyny i ołowiu, potem zaczęto używać wersji bezołowiowych. Stop może też mieć dodatek srebra czy miedzi, bizmutu lub antymonu. Każda z tych mieszanek będzie mieć inną temperaturę topnienia, przez co będziemy też mieć do czynienia z różnymi rodzajami lutowania.

Jeśli chcesz zacząć przygodę z lutowaniem, musisz zaopatrzyć się w kilka niezbędnych rzeczy. Podstawa to oczywiście lutownica. Zazwyczaj używane są modele oporowe, zwane stacjami lutowniczymi (w wersji akumulatorowej lub sieciowej – zależnie od potrzeb). Składają się one z lekkiej, ergonomicznej kolby oraz zasilacza, który można wygodnie postawić na stole warsztatowym.

Poza tym musisz mieć odpowiedni lut. Jego wybór zależy od rodzaju łączonych elementów (a konkretniej – ich temperatury topnienia). Wyróżniamy m.in.:

• Luty staliwne – charakteryzują się one niskim punktem topnienia i są często stosowane w elektronice. Dobra przewodność termiczna i elektryczna sprawia, że są idealne do lutowania przewodów i elementów na płytach drukowanych.
• Luty miedziane – wykorzystuje się je do łączenia elementów z miedzi i miedzioniklu. Są trwałe i odporne na korozję, co sprawia, że świetnie sprawdzają się np. w instalacjach wodno-kanalizacyjnych czy systemach grzewczych.
• Luty aluminiowe – stosuje się je do lutowania aluminium oraz jego stopów. Są lekkie i odporne na działanie czynników atmosferycznych, co sprawia, że dobrze się nadają do zastosowań na zewnątrz domu.

Ponadto warto się zaopatrzyć w topnik, czyli substancję, która oczyszcza spajane powierzchnie i ułatwia stworzenie między nimi wiązania. Zazwyczaj ma on formę płynną i bardzo ułatwia lutowanie. Pod ręką dobrze jest mieć także szczypce oraz obcinaczkę do drutu wykorzystywanego do łączenia elementów. Nie zapomnij również o odzieży roboczej, a szczególnie o okularach ochronnych. Zasady BHP powinny obowiązywać zawsze – także w warsztacie domowym!

Skuteczne lutowanie zaczyna się od właściwego przygotowania. Oto kroki, które powinieneś podjąć przed przystąpieniem do procesu.

1. Oczyszczenie łączonych elementów – powierzchnie, które planujesz spoić, muszą być dokładnie oczyszczone z brudu, tłuszczu i rdzy. Możesz je usunąć za pomocą specjalnych preparatów chemicznych lub papieru ściernego, przyda się tez wspomniany wyżej topnik.
2. Przygotowanie stanowiska – upewnij się, że w zasięgu ręki masz wszystkie niezbędne narzędzia i akcesoria.
3. Wybór rodzaju lutu – dobierz odpowiedni rodzaj spoiwa do materiałów, które chcesz połączyć. Upewnij się, że luty mają odpowiednie parametry topnienia i właściwości przewodzące.

Jeśli masz to już za sobą, możesz przystąpić do samego procesu lutowania. Przytknij na kilka sekund grot lutownicy do elementów, które chcesz połączyć, tak aby podwyższyć ich temperaturę (ale też nie spowodować ich spalenia – łączone części mają być gorące). Następnie przyłóż lut (w formie drutu bądź specjalnej pałeczki cynowej) do punktu, w którym grot jest przytknięty do spajanych elementów. Dzięki temu spoiwo również się nagrzewa i zaczyna się roztapiać – co skutkuje zlutowaniem materiałów. Po ich ostygnięciu zyskujesz estetyczne, trwałe i stabilne połączenie obu części.

Technika ta ma bardzo szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach. Stosuje się ją zarówno w dużych zakładach produkcyjnych, jak i w zwykłych domowych warsztatach. Lutowanie doskonale sprawdza się przy naprawach sprzętu elektronicznego (w tym komputerów) czy montażu układów scalonych. W samochodach znajduje zastosowanie m.in. przy produkcji lub naprawie układów wydechowych, chłodnic bądź systemów sterowania.

Lutowanie przyda się także w przypadku konieczności zespajania rur, aby zapobiec awarii hydraulicznej. Ponadto techniki tej warto się nauczyć, jeśli zajmujesz się rzemiosłem artystycznym i tworzysz ozdobne przedmioty z metalu. I tak dalej, i tak dalej – możliwości użycia tej metody spajania elementów metalowych są nieograniczone, gdy zależy Ci na precyzyjnym i trwałym połączeniu danych komponentów.

Umiejętność lutowania jest bardzo pomocna i znajduje zastosowanie w wielu dziedzinach. Warto poznać różne techniki i rodzaje lutów, aby skutecznie wykonywać połączenia metalowe. Pamiętaj o starannym przygotowaniu oraz odpowiednich narzędziach, które są kluczowe dla sukcesu procesu lutowania. Powodzenia!